Człowiek jako istota społeczna nieustannie wchodzi w różnego rodzaju relacje – zarówno o charakterze prywatnym, jak i zawodowym. Potrzebujemy rodziny, przyjaciół, czy dobrych znajomych, aby mieć z kim dzielić się swoim życiem i czuć się częścią wspólnoty. Niekiedy zdarza się jednak, że na naszej drodze stają tzw. toksyczni ludzie. Przeważnie są to osoby, które – mówiąc potocznie – „wysysają z nas energię” i niekorzystanie wpływają na nasze samopoczucie.
Kim są i jak działają toksyczni ludzie? Gdzie możemy ich spotkać? Jak rozpoznać toksyczną osobę i w jaki sposób chronić się przed jej negatywnym wpływem? W artykule odpowiadamy na te i inne pytania.
Toksyczni ludzie – jak ich rozpoznać?
Relacje romantyczne, bliższa lub dalsza rodzina, środowisko zawodowe – to obszary naszego życia, w których mogą pojawić się toksyczni ludzie. Co to znaczy, że ktoś jest „toksyczny”? Po czym możemy to poznać? „Toksyczność” w odniesieniu do charakteru, czy sposobu bycia drugiej osoby może przyjmować bardzo różne formy. Zazwyczaj „toksykami” nazywamy ludzi, którzy przejawiają narcystyczne, manipulacyjne lub wręcz jawnie przemocowe zachowania.
Co zalicza się do najczęściej wymienianych cech toksycznych ludzi?
• Częste korzystanie z manipulacji oraz kłamstwa jako środków do osiągania celów
• Wysoki poziom egocentryzmu, nieustanne skupienie na sobie i swoich problemach
• Nieumiejętność cieszenia się z sukcesów i szczęścia innych
• Brak empatii i wrażliwości na drugiego człowieka, nieliczenie się z emocjami innych, niski poziom dojrzałości emocjonalnej
• Niska samoocena i będąca jej konsekwencją – nieustanna potrzeba dowartościowywania się, często kosztem innych
• Skłonność do wchodzenia w rolę ofiary, wzbudzania w innych litości i/lub współczucia
• Przekonanie o swojej nieomylności oraz nieumiejętność przyznania się do błędu
• Przekraczanie granic innych osób, brak szacunku dla ich czasu, przekonań, wartości itp.
• Chęć nadmiernego kontrolowania otoczenia, które powinno „dostosowywać się” do potrzeb toksyka
• Negatywizm w postrzeganiu rzeczywistości, tendencja do bycia oceniającym i sarkastycznym
• Skłonność do rozsiewania plotek i snucia intryg
• Nieumiejętność słuchania, brak uważności na ludzi wokół
• Wzbudzanie w innych poczucia winy
• Unikanie odpowiedzialności (za swoje słowa, czyny, decyzje itd.)
Często jednym z pierwszych sygnałów alarmowych wskazujących na to, że mamy do czynienia z toksyczną osobą, jest nasze złe samopoczucie po kontakcie z nią. Przebywanie w jej towarzystwie sprawia, że czujemy się pozbawieni energii, przytłoczeni, zdezorientowani, a nawet mniej wartościowi. Niestety nie zawsze jesteśmy w stanie rozpoznać „toksyka” już na początku znajomości, a dzieje się tak przeważnie z powodu jego wysokich zdolności manipulacyjnych. Od niektórych toksyków wyjątkowo trudno nam się również uwolnić, zwłaszcza jeśli osoby te są członkami naszej rodziny, kolegami z zespołu, czy przełożonymi w pracy.
Toksyczni ludzie w związku
Toksyczność partnera w relacji romantycznej najczęściej ujawnia się w pełnej krasie dopiero po pierwszej fazie zakochania, w czasie której widzimy wszystko przez „różowe okulary” i minimalizujemy znaczenie jakichkolwiek sygnałów ostrzegawczych. Kiedy więc na dalszych etapach związku pojawiają się zachowania manipulacyjne lub przemoc – nasze zaangażowanie i zależność od drugiej osoby są już zazwyczaj na tyle duże, że niełatwo nam się od tej relacji uwolnić. Jest to tym trudniejsze, że toksyczny partner zazwyczaj konsekwentnie niszczy nasze poczucie własnej wartości, a jednocześnie wzbudza w nas poczucie winy, samemu wchodząc w rolę ofiary. Osoba zakochana w toksyku, w imię miłości jest w stanie przez wiele lat „walczyć” o tę relację, mając złudną nadzieję, że pewnego dnia jej partner się „poprawi” i ponownie stanie się człowiekiem, jakim dał jej się poznać na początku znajomości.
Toksyczni ludzie w rodzinie
Toksyczność w relacjach rodzinnych jest szczególnie bolesna, bowiem – podobnie jak w związkach romantycznych – towarzyszy jej zazwyczaj duża miłość oraz przywiązanie. Jedną z najtrudniejszych i najbardziej niszczących sytuacji jest posiadanie toksycznego rodzica (lub rodziców), którzy na przykład przez nadmierne krytykanctwo, nieliczenie się z emocjami, czy wręcz agresję (fizyczną lub słowną) mogą na wiele lat skutecznie zniszczyć samoocenę i poczucie wartości dziecka. Jest to tym bardziej szkodliwe, że relacje panujące w domu rodzinnym stają się zazwyczaj „nieuświadomionym” wzorcem budowania relacji w życiu dorosłym. Z tego powodu osoby pochodzące z rodzin, w których dominowały toksyczne zachowania, niejednokrotnie przez wiele lat zmagają się z nieumiejętnością wchodzenia w zdrowe, satysfakcjonujące związki z innymi. Problem toksyczności w rodzinie może oczywiście dotyczyć również innych krewnych – np. dziadków, rodzeństwa itd.
Toksyczni ludzie w pracy
Niestety również środowisko zawodowe nie jest wolne od toksycznych ludzi. Każdy z nas zapewne przynajmniej raz w życiu spotkał się w pracy z osobą, która notorycznie obgaduje innych, snuje intrygi, wciąga otoczenie w swoje problemy, kłamie lub manipuluje. Przebywanie na co dzień z kimś takim nie tylko skutecznie psuje atmosferę, ale może również przełożyć się na nasz poziom motywacji, efektywności i chęci do pracy. Ze szczególnie niebezpieczną sytuacją mamy do czynienia, gdy zachowania toksyczne przejawia nasz przełożony lub osoba, której w jakikolwiek sposób podlegamy. Możemy wówczas stać się ofiarą mobbingu, czyli formy przemocy psychicznej w miejscu pracy, która polega między innymi na kierowaniu w naszą stronę nieustannej krytyki, zastraszaniu, zaniżaniu samooceny, czy nawet izolowaniu od pozostałych członków zespołu. Długotrwale stosowany mobbing nierzadko prowadzi do wypalenia zawodowego, a także wielu innych poważnych problemów natury psychicznej.
Toksyczni ludzie – jak sobie z nimi radzić?
Jak więc widać – niemal we wszystkich obszarach życia mogą pojawić się toksyczni ludzie. Jak z nimi postępować, aby maksymalnie zredukować ich szkodliwy wpływ na nasze codzienne funkcjonowanie? Najprostszym rozwiązaniem byłoby ich po prostu unikać, jednak nie zawsze możemy sobie na to pozwolić, zwłaszcza kiedy są to członkowie rodziny, czy toksyczni ludzie w pracy. Jak sobie z nimi radzić, kiedy jesteśmy skazani na ich obecność?
W miarę możliwości zaleca się przede wszystkim ograniczenie kontaktu – zmniejszenie liczby sytuacji, w których wchodzimy z toksykiem w jakąkolwiek interakcję. Warto również poszerzać swoją wiedzę o zachowaniach toksycznych (przemocowych, manipulacyjnych itp.), aby nauczyć się szybciej je rozpoznawać i odpowiednio na nie reagować. W tym drugim pomóc może szczególnie praca nad rozwijaniem asertywności, a także budowanie silnego poczucia własnej wartości i stabilnej samooceny. Im lepszą mamy relację z samym sobą i większą pewność siebie – tym trudniej nami manipulować. W miejscu pracy warto dodatkowo unikać plotek, czy wdawania się w intrygi, a także w miarę możliwości – starać się komunikować maksymalnie wprost. Jeśli natomiast staniemy się ofiarą mobbingu – dobrym pomysłem będzie z pewnością poszukanie profesjonalnej pomocy, przede wszystkim psychologicznej, ale także na przykład prawnej.
Czy toksyczny człowiek może się zmienić?
Wiele osób, które miały kiedykolwiek kontakt z osobą przejawiającą postawy manipulacyjne lub przemocowe, zadaje sobie pytanie: czy toksyczni ludzie się zmieniają? Czy jest szansa, aby zrozumieli, jak bardzo swoim zachowaniem krzywdzą innych i chcieli to naprawić? Z pewnością nie jest to łatwe, ale wbrew powszechnemu przekonaniu – nie jest też całkiem niemożliwe. Co to znaczy? Toksyczni ludzie przeważnie nie są „źli z natury”, a nierzadko sami są ofiarami toksycznych zachowań w przeszłości lub osobami głęboko straumatyzowanymi. Jeśli więc poddadzą swoje postawy, wartości i sposób funkcjonowania głębszej refleksji – mają szansę dostrzec i zrozumieć swoją własną toksyczność. Aby jednak w ich stylu życia, czy sposobie postępowania mogły zajść trwałe i skuteczne zmiany, nie obejdzie się bez profesjonalnej psychoterapii. Potrzeba będzie także dużej dozy pokory i szczerej motywacji do sięgnięcia po fachową pomoc. Dlatego osobom, które padają ofiarami „toksyków”, zaleca się przede wszystkim skupienie się na sobie i na odzyskaniu równowagi psychicznej po trudnych doświadczeniach w relacji, zamiast koncentracji na „ratowaniu” „toksyka”.