Strach, fobia, lęk – istnieje wiele sposobów opisu nieprzyjemnego stanu silnego niepokoju. Warto jednak znać różnice pomiędzy tymi terminami, chociażby ze względu na inne przyczyny oraz metody leczenia. Wyjaśniamy, czym z perspektywy psychologii różni się lęk uogólniony od fobii.
Z artykułu dowiesz się:
- czym różni się lęk uogólniony od fobii i jakie są ich charakterystyczne cechy,
- jakie objawy mogą wskazywać na obecność stanów lękowych w twoim życiu,
- dlaczego lęk i strach, mimo że zbliżone, mają różne źródła i funkcje,
- jakie są najczęstsze przyczyny i mechanizmy powstawania fobii,
- jak lęk i fobie mogą wpływać na codzienne życie oraz funkcjonowanie w społeczeństwie,
- jakie są dostępne metody diagnozy i leczenia zaburzeń lękowych,
- dlaczego w przypadku uporczywych lęków ważna jest konsultacja ze specjalistą.
Czym właściwie jest lęk?
Każdy z nas wiele razy odczuwał lęk. To nieprzyjemny i czasem trudny do zauważenia stan emocjonalny, który objawia się niepokojem, napięciem, skrępowaniem czy poczuciem zagrożenia. Nie jest jednak tym samym co strach. Są to zbliżone pojęcia, powodujące zbliżone reakcje, ale różnią się przyczyną. Strach jest reakcją na konkretne, a przede wszystkim występujące realnie niebezpieczeństwo. Odczuwamy go, widząc niebezpieczne zwierzę, uzbrojonego przestępcę lub spadające na nas kamienie.
Dla odmiany lęk jest nieprzyjemnym uczuciem, które nie ma konkretnej przyczyny. Czasem pojawia się nagle, nawet w pozornie bezpiecznej sytuacji. W wielu przypadkach początkowo nie zdajemy sobie sprawy z tego, że nam doskwiera, przez co nie rozumiemy wewnętrznego rozdygotania. Umiejętność rozpoznawania stanów lękowych jest bardzo ważna, bowiem długotrwały lęk mocno obniża jakość życia. Może być przyczyną ataków paniki, zaburzeń somatoformicznych (np. hipochondrii i dysmorfofobii) czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. O ile więc strach jest nam niezbędny do funkcjonowania w pełnym niebezpieczeństw środowisku, to lęk jest często przeszkodą, która zatruwa nam życie.
Jak rozpoznać stany lękowe?
Rozpoznanie lęku nie zawsze jest łatwe, bowiem objawy łatwo wyjaśnić innymi przyczynami, np. zmęczeniem, przepracowaniem, niewyspaniem się czy niewłaściwym trybem życia. Istnieją jednak różnego rodzaju objawy, które mogą wskazywać na to, że za odczuwanym stanem emocjonalnym stoją stany lękowe. Mogą to być objawy:
- fizyczne – np. przyspieszone bicie serca, nadmierne pocenie się, napięcie mięśni, bóle głowy, problemy trawienne;
- emocjonalne – np. drażliwość, płaczliwość, niepokój.
- behawioralne – unikanie sytuacji powodujących lęk, wysoka czujność, płytki sen.
Powyższe wskazówki mogą być pomocne w zidentyfikowaniu lęku, jednak nie zastąpią wizyty u Specjalisty. Jeśli odczuwasz powyższe symptomy, skontaktuj się z psychologiem, psychoterapeutą lub psychiatrą. Specjalista zdiagnozuje trudności na podstawie kryteriów diagnostycznych zawartych w klasyfikacjach DSM-5 i ICD-10 i wdroży adekwatną formę leczenia.
Czym różni się lęk uogólniony od fobii?
Istnieją różne formy lęku, przy czym najszerszą definicję ma zespół lęku uogólnionego (GAD – ang. generalized anxiety disorder). Jest to zaburzenie objawiające się silnym i uporczywym lękiem o nieokreślonym źródle. Osoby cierpiące na zaburzenie uogólnione często nadmiernie niepokoją się codziennymi sprawami, np. pracą, własnym zdrowiem, bezpieczeństwem bliskich czy problemami finansowymi. Lęk ten nie jest jednak spowodowany konkretnymi wydarzeniami, a raczej obawą o wystąpienie takowych – również wtedy, gdy ich prawdopodobieństwo jest niewielkie. Uwaga chorych skupiona jest więc na wyszukiwaniu zagrożeń i zapobieganiu im.
Fobie są natomiast specyficznymi formami lęku, związanymi z konkretnymi obiektami, sytuacjami lub czynnościami. O ile również są irracjonalne i intensywne, to nie towarzyszą osobie przez większość czasu. Mogą pojawiać się tylko w sporadycznych momentach, gdy pojawi się bodziec wyzwalający fobię, np. wąż, ciasne pomieszczenie czy duże skupisko osób. Z uwagi na to fobie wyzwalają najczęściej stosunkowo krótki, ale bardzo intensywny lęk, natomiast GAD – lęk wolnopłynący.
Do popularnych fobii należą m.in.:
- agorafobia – lęk przed otwartą przestrzenią lub przebywaniem w tłumie;
- arachnofobia – lęk przed pająkami;
- akrofobia – lęk wysokości;
- fobia społeczna;
- klaustrofobia – lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami;
- tanatofobia – lęk przed śmiercią;
- brontofobia – lęk przed burzą;
- zoofobia – lęk przed zwierzętami;
- awiofobia – lęk przed lataniem.
Szacuje się, że od 5 do 25 proc. osób cierpi na fobie specyficzne. Najczęściej dotyczą one zwierząt, środowiska, życia codziennego i stanu zdrowia. Etiologia fobii nie jest znana, jednak w większości przypadków źródeł fobii upatruje się w nieprawidłowym funkcjonowaniu mózgu, podatności genetycznej lub traumatycznych sytuacjach życiowych (np. po ugryzieniu przez psa).
FAQ
Lęk uogólniony charakteryzuje się przewlekłym, nadmiernym niepokojem dotyczącym różnych aspektów życia, bez konkretnego bodźca wyzwalającego. Fobia natomiast to intensywny lęk przed określonym obiektem lub sytuacją, prowadzący do ich unikania.
Objawy lęku uogólnionego obejmują ciągłe zamartwianie się, napięcie mięśniowe, drażliwość, problemy z koncentracją, zaburzenia snu oraz objawy somatyczne, takie jak bóle głowy czy problemy trawienne.
Do najczęstszych fobii należą: agorafobia (lęk przed otwartą przestrzenią), arachnofobia (lęk przed pająkami), akrofobia (lęk wysokości), klaustrofobia (lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami) oraz fobia społeczna.
Przyczyny fobii mogą być różnorodne, w tym traumatyczne doświadczenia, predyspozycje genetyczne, nieprawidłowe funkcjonowanie mózgu oraz czynniki środowiskowe.
Diagnoza opiera się na wywiadzie klinicznym, ocenie objawów oraz kryteriach diagnostycznych zawartych w klasyfikacjach DSM-5 i ICD-10. W niektórych przypadkach stosuje się również kwestionariusze oceniające poziom lęku.
Leczenie lęku uogólnionego obejmuje psychoterapię, zwłaszcza terapię poznawczo-behawioralną, oraz farmakoterapię, głównie leki przeciwdepresyjne. W niektórych przypadkach stosuje się również techniki relaksacyjne i zmiany stylu życia.
Tak, fobie są uleczalne. Najskuteczniejszą metodą jest terapia poznawczo-behawioralna, w tym techniki ekspozycji. W niektórych przypadkach stosuje się również farmakoterapię wspomagającą.
Nieleczony lęk uogólniony może prowadzić do obniżenia jakości życia, problemów w relacjach interpersonalnych, trudności zawodowych oraz zwiększonego ryzyka wystąpienia innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja.
Unikanie sytuacji wywołujących fobię może prowadzić do ograniczenia codziennego funkcjonowania, izolacji społecznej oraz nasilenia lęku. Może również utrwalać i pogłębiać fobię.
Warto zgłosić się po pomoc, gdy lęk lub fobia znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie, powodują cierpienie lub utrzymują się przez dłuższy czas. Wczesna interwencja zwiększa skuteczność leczenia.