Każdemu z nas zdarza się od czasu do czasu coś odwlec — opóźniamy do ostatniej chwili naukę na egzamin, wysłanie PIT-u, zapłacenie rachunku, wykonanie zawodowych obowiązków. Bywa, że jesteśmy zmęczeni, przepracowani, chorzy albo czynimy coś innego priorytetem — to naturalne i wszyscy dzielimy to samo doświadczenie. Kiedy jednak odwlekanie staje się nawykiem, do którego powracamy mimo świadomości negatywnych konsekwencji, możemy mówić o prokrastynacji.
Czym jest prokrastynacja?
Prokrastynacja to odwlekanie wcześniej zaplanowanych działań, na których zrealizowaniu nam zależy – pomimo świadomości, że prowadzi to do negatywnych konsekwencji, takich jak gorsze wyniki w pracy, w szkole, na studiach. Prokrastynacja nie wiąże się z przyjemnością lub ulgą z powodu porzucenia zadania: znacznie częściej powoduje poczucie winy lub wstyd.
O osobach, które zwlekają z wykonywaniem zadań i obowiązków, czasami mówi się, że są leniwe. Musimy jednak pamiętać, że prokrastynacja nie jest lenistwem. Osoby zmagające się z nią mają wyrzuty sumienia z powodu tego, że nie wykonują zaplanowanych zadań, a co więcej: wcale nie potrafią z przyjemnością zaangażować się w działania wybierane zamiast realizacji obowiązków, np. oglądanie serialu czy czytanie książki. “Prokrastynator” dobrze wie, że odwlekanie najprawdopodobniej będzie dla niego szkodliwe, co powoduje napięcie i w rezultacie prowadzi do jeszcze większych trudności z rozpoczęciem realizacji zadania.
W ostatnich latach popularne stało się zjawisko nazywane “odwetową prokrastynacją snu”. To termin odnoszący się do odkładania momentu pójścia spać po to, by móc zaangażować się w działania, na które nie ma się czasu w ciągu dnia. Dotyczy to zwłaszcza pracujących studentów lub pracujących rodziców, dla których spędzanie nocy na czytaniu, grach czy oglądaniu filmów bywa jedynym sposobem na odzyskanie kontroli nad swoim czasem.
Jakie są przyczyny i konsekwencje prokrastynacji?
Istnieje wiele teorii na temat źródeł prokrastynacji. Zazwyczaj wskazuje się na cechy osobowości i temperamentu bądź powiązane z prokrastynacją trudności psychiczne. Psychologowie oraz neuropsychologowie wskazują, że zjawisko odwlekania wykonywania ważnych zadań jest częstsze u osób, które są bardziej impulsywne i neurotyczne, a występuje rzadziej u osób sumiennych, mających wysoki poziom samokontroli, potrzeby osiągnięć i odporności na stres. Według badaczy ważnym czynnikiem jest również poczucie własnej wartości — u prokrastynatorów jest zazwyczaj dość niskie.
Inną przyczyną prokrastynacji może być depresja. Badacze podkreślają, że brak energii, poczucie rezygnacji i beznadziei może utrudniać rozpoczynanie i kończenie zadań. Inne możliwe źródła tego zjawiska to: trudności z planowaniem wynikające z rozproszenia bodźcami zewnętrznymi (np. u osób z ADHD), obawa przed oceną innych i porażką, przekonanie, że praca pod presją daje lepsze efekty.
Konsekwencje prokrastynacji zależą przede wszystkim od tego, jakiego typu zadania są odkładane. Mogą to być:
- problemy w pracy wynikające z pogorszenia relacji z przełożonym, mniejsza szansa na awans, mniejsza satysfakcja z pracy, poczucie bycia gorszym pracownikiem;
- niezaliczenie egzaminu, wydłużenie czasu trwania studiów,
- kłopoty administracyjne i urzędowe wynikające z odwlekania płacenia rachunków czy składania rozliczeń,
- problemy ze zdrowiem spowodowane odwlekaniem badań i wizyt lekarskich.
Jak zwalczać prokrastynację?
Jeśli zauważasz u siebie objawy prokrastynacji, możesz spróbować wdrożyć kilka zasad, które pomogą Ci realizować ważne zadania. Warto przede wszystkim ćwiczyć zarządzaniem czasem. Możesz stosować techniki ułatwiające realizację obowiązków i rozkładanie działań. Pomocną techniką jest np. słynne Pomodoro (metoda bloków czasowych, w których pracujesz i odpoczywasz) czy prowadzenie dziennika ułatwiającego podział zadań na mniejsze części.
Ważne jest również, by realistycznie planować swoją pracę. Jeśli wpiszesz do kalendarza na jeden dzień trzy duże projekty i kilka pomniejszych zadań, skala pracy może Cię przytłoczyć i sprawić, że zrezygnujesz z realizacji działania, zanim jeszcze je zaczniesz. Lepiej większe obowiązki dzielić na mniejsze części i na kilka dni, jeśli to możliwe.
Zarządzanie czasem, planowanie i wspieranie siebie, kiedy pojawią się przeszkody, to ważne elementy pracy nad prokrastynacją, jednak czasami okazują się niewystarczające. Wówczas warto udać się na konsultację do psychologa lub psychoterapeuty. Specjalista oceni, z czego może wynikać prokrastynacja i na tej podstawie zaproponuje odpowiednie działania terapeutyczne. W przypadku prokrastynacji, szczególnie polecamy psychoterapię poznawczo-behawioralną, która pomaga zmieniać destrukcyjne przekonania na własny temat i radzić sobie ze stresem.
Brak komentarzy